البته جالب است بدانيد دوازده سال پس از سلطنت شاه سلطان حسين، كاخ چهل ستون دچار حريق شد و ممكن است تعميراتي كه پس از آن صورت گرفته، كاخ را به شكل و شمايل امروز تغيير داده باشد.
اگر مسافر اصفهان باشيد و به آنجا سفر كنيد. خواهيد ديد از هر رهگذر كه بپرسيد كجاي اصفهان را بگردم؟ غير از سي و سه پل عالي قاپو، كاخ چهل ستون اصفهان را نيز به شما پيشنهاد مي‌دهند. اين كاخ يا باغ نه تنها براي گردشگران -چه داخلي و چه خارجي- دوستداشتني و ديدني است بلكه براي خود اصفهاني ها هم اهميت زيادي دارد. پس امروز بياييد در صفحه گردشگري مان سري به يكي از مشهور ترين و محبوب ترين جاهاي ديدني اصفهان بزنيم و ببينيم امروز مجله دلتا از چهل ستون اصفهان چه دارد برايمان بگويد.
چرا نام اين باغ چهل ستون است؟
كاخ-باغ چهل ستون يكي از يادگار هاي بنا شده از دوره صفوي در شهر اصفهان است. بخش كوچكي از باغ جهان نما است كه شاه عباس اول، با احداث كوشكي در ميان آن، هسته اوليه كاخ چهل ستون را بنا كرد. يكي از مشهور ترين ديدني هاي اصفهان كه هنوز هم زيبايي‌خود را براي گردشگران و مسافران حفظ كرده است. از آنجا كه ايوان اصلي اين كاخ بر بيست ستون استوار شده است و انعكاس اين بيست ستون بر استخر زيبا و بزرگ عمارت، 40 ستون را تداعي مي‌كند، رفته رفته آنجا را به چهل ستون معروف كرد. البته برخي محققين ادب پارسي نقش عدد ۴۰ (نشان تعدد و كثرت) را نيز مد نظر قرار داده و معتقدند اين هم شايد دليل ديگري براي وجه تسميه كاخ چهل ستون باشد.
باغ چهل ستون
باغ چهل ستون در شرق خيابان چهار باغ و غرب ميدان نقش جهان است. درست در بستر شهر و جايي كه كه امكان دسترسي به آن از ساير باغ ها ميسر باشد. در قديم مجموعه اي از باغ ها در امتداد چهار باغِ دوره صفويه شكل گرفته بودند. مساحت اين كاخ ۲۱۲۰ متر مربع است و محل بناي عمارت يك متر از سطح باغ بلندتر است. سه ورودي دارد كه اگر از در اصلي باغ وارد شويد ابتدا به استخر بزرگ جلوي عمارت مي‌رسيد و سپس خود بنا را خواهيد ديد.
در دو سوي راهي كه به كاخ مي‌رسد درختان كهني كاشته شده‌اند كه تا عمارت شما را همراهي مي‌كنند. انواع درختان كاج، نارون، افراي سياه، چنار و عرعر را در مسيرتان خواهيد ديد. اين مسير شيب كمي هم دارد تا كمكي باشد براي جاري شدن آب در جوي ها كه از چاهي عميق تامين مي‌شود. به علاوه منظره زيباي باغچه هاي اطراف كه گل آرايي شده و هميشه پيراهني از گياهان فصلي به تن دارند نيز فضاي چشم نوازي به آنجا بخشيده است.
تاريخچه
باغ چهل‌ستون نمونه اي ديدني از يك باغ سلطنتي است. با كاوش هايي كه در سال ۱۳۲۷ خورشيدي انجام شد، دو كتيبه از زير گچ هاي تالار كاخ به دست آمد. آبي و صورتي. يكي از آنها اشعاري كوتاه رانشان مي‌داد كه بر زمينه صورتي رنگ حك شده و در آن بناي تالار چهل ستون را به شاه عباس دوم نسبت داده و سال اتمام آن را ۱۰۵۷ هجري قمري نشان داده بود. كتيبه ديگر كه طولاني تر بود، خطوطي گچ بري شده بر زمينه آبي را نشان مي‌داد و بيانگر تعميراتي بود كه در اين كاخ توسط شاه سلطان حسين انجام شده بود.
چهل ستون يادگار صفويان
در دوره شاه عباس اول اصفهان به عنوان پايتخت صفويان انتخاب شد. طبق طراحي هاي اين پايتخت، خيابان چهار باغ و باغ هاي متعددي احداث شد. تعداد باغ هايي كه در اين دوره بنا شده به ده ها مي‌رسيد. اما امروز از آن همه فقط باغ هشت بهشت و باغ چهل ستون باقي مانده و بقيه از بين رفته‌اند.
ميدان امام هم در همين دوره صفوي بنا شد و كاخ هاي شاهي يكي پس از ديگري ساخته شدند. دانشمند بلند آوازه دوره صفوي، شيخ بهايي طراح احداث انها بود. او فضائي وسيع در مجموعه دولت خانه را براي بناهاي بسياري در نظر گرفت. اين مجموعه كاخ ها با عالي‌قاپو شروع شد و تا ميدان اصلي و مركزي چهار باغ ادامه پيدا كرد. چند كاخ سلطنتي و عماراتي مانند تالار اشرف، تالار طويله، كاخ هشت بهشت و توحيد خانه از آن جمله بود.
شاه عباس عمارتي به شكل كلاه فرنگي با تعدادي اتاق كوچك در باغي كه بعد ها به باغ چهل ستون معروف شد ساخت، تا مكاني براي پذيرايي از ميهمانان دربار و برگزاري جشن ها باشد.
در دوره شاه عباس دوم صفوي، عمارت چهل ستون توسعه پيدا كرد و تالارها و ايوان هايي به آن اضافه شد. تالار آينه، تالار هجده ستون، دو اتاق بزرگ در ضلع شمالي و جنوبي، و در نهايت حوض بزرگ مقابل تالار بناشد. همچنين كليه تزئينات نقاشي، آيينه كاري و كاشي كاري ديوار ها و سقف ها نيز به جاي مانده از آن دوره است.
*البته جالب است بدانيد دوازده سال بعد از سلطنت شاه سلطان حسين، كاخ چهل ستون دچار حريق شد و ممكن است تعميراتي كه پس از آن صورت گرفته، كاخ را به شكل و شمايل امروز تغيير داده باشد.
چطور برويم؟
آدرس: اصفهان، ميدان امام حسين، خيابان استانداري.
براي رسيدن به اين باغ بايد به شرق خيابان چهار باغِ پايين، جنوب خيابان سپه و غرب ميدان نقش جهان برويد. چهل ستون آنجاست.
مترو: در ايستگاه شهدا پياده شويد و سپس به وسيله تاكسي يا پياده به سمت جنوب حركت كنيد.
اتوبوس: به ايستگاه شهرداري كه رسيديد، پياده شده و از آنجا به سمت باغ چهل ستون برويد.
تاكسي: از هر نقطه اصفهان ميتوانيد به ميدان نقش جهان برويد و با پياده روي كوتاه مدت از سمت غرب ميدان، به اين بناي تاريخي برسيد.
معماري كاخ چهل ستون
در اين باغ، شما يك بناي چهار ضلعي و نوعي معماري برونگرا خواهيد ديد كه با معماري ساختمان هاي ايراني تفاوت دارد. در سه طرف آن، سه ايوان وجود دارد كه به آن حالت چليپايي (صليبي) مي‌گويند. تركيبي از معماري ايراني، چيني و فرنگي. در طرح كلي عمارت چهل ستون اصل تقارن رعايت شده است. تمام خطوط، نقوش و زواياي گوناگون، چشم را به سمت نقطه قدرت و حكومت يعني جايي كه تخت شاه در ميان ايوان قرار مي‌گرفته، هدايت مي‌كنند.
ايوان ستون دار
تالار ايوان نخستين بخش كاخ است كه در ارتفاع يك متري از زمين بنا شده است و از سمت شمالي و جنوبي به پلكان ختم مي‌شود. ايوان اصلي آن 20 ستون دارد. 38 متر است و سقف چوبي آن با آينه كاري ها و نقاشي ها پوشيده شده است. ايوان كاخ چهل ستون از دو بخش تشكيل شده؛ بخش نخست بر 18 ستون چوبي و سنگي استوار شده و چهار ستون وسط روي 4 شير سنگي قرار گرفته است. بخش دوم كمي مرتفع تر است و سردر ورودي تالار آينه آنجاست.
سر در تالار يا تالار آينه
پشت ايوان ستون دار كاخ چهل ستون را سر در تالار اصلي يا تالار آينه مي‌گويند. سقف و ديوار هاي آن با آينه كاري هاي چشم نواز تزيين شده است. در ميان اين تالار حوضي كوچك قرار داشته كه امروز اثري از آن نيست. كتيبه معروف شاه عباس هم بالاي اين ايوان قرار داده شده است.
شاه نشين
همه تالار هاي بزرگ شامل بخشي به نام شاه نشين هستند. اين بخش چهل ستون در پشت سردرِ تالار آينه قرار دارد. به ابعاد 7 متر در 5.5 كه سقف آن پوشيده از آينه هاي ريز است. در سال 1238 ه.ش به وسيله محمد حسن افشار در زير لنگه طاق شاه نشين، تصويري از دوره جواني ناصرالدين شاه قاجار كشيده شده بود كه امروز آن را نخواهيد ديد.
تالار اصلي كاخ چهل ستون
تالار اصلي زيباترين قسمت چهل ستون است. نقاشي هاي هنرمندانه و بي نظيري دارد و ديوارهاي بالاي آن به وسيله سه تابلوي بزرگ رنگ روغن از قرن هفدهم ميلادي پوشانده شده است. سه گنبد نقش دار زر اندودِ زيبا تالار را بيش از پيش ديدني كرده است. به آن تالار اشرف نيز مي‌گويند. روشنايي تالار از پنجره و درگاه هاي بزرگي كه در دو سمت تالار قرار دارند تامين مي‌شود. تالار از سمت جنوب با سه درگاه و پنجره مشبك به ايوان ستون دار جنوبي متصل است و قسمت شمالي آن هم با سه درگاه به ايواني ستون دار كه به باغ مشرف است، مي‌رسد.
بالاخانه
در بخش بالايي عمارت چهل ستون، مكاني به نام بالاخانه وجود دارد. در گذشته اينجا را محلي براي خلوت و خواب شاه در نظر گرفته بوده‌اند. بام كاخ چهل ستون با كاهگل پوشيده شده و فضاي داخلي آن از ديواره هايي دوجداره تشكيل شده است.
نقاشي‌هاي كاخ چهل‌ستون
در تالار مركزي كاخ برخي از آن ها شرح پذيرايي شاهان صفوي از امراي تركستان و همايون هندي را به نمايش گذاشته اند. همچنين تصاويري از جنگ شاه اسماعيل اول با ازبكان را خواهيد ديد كه همه در دوره قاجار طراحي شده‌اند. دو تصوير ديگر كه نمايي از جنگ چالدران در دوران شاه اسماعيل اول و جنگ كرنال در زمان نادر شاه افشار را به نمايش مي‌گذارند نيز در اوايل عصر قاجاريه نقاشي شده‌اند.
در دو طرف تالار ستون دار، اتاق هايي شامل نقاشي هايي است كه برخي از آنها را در زمان حكومت ظل السلطان زير لايه‌اي از گچ پنهان كرده بودند ولي بعد با كمك كارشناسان و متخصصان از زير گچ بيرون آمده و مرمت شده‌اند.
تزيينات باغ و استخر
استخر كاخ علاوه بر زيبايي كه آن را به رخ گردشگران مي‌كشد، باعث لطافت هواي اين باغ نيز شده است. در چهار طرف اين استخر مجسمه هايي از شير و آناهيتا، الهه آب قرار دارند كه گويا مربوط به عمارت چهل ستون نمي‌شوند چرا كه برخي مورخان و صاحب نظران عقيده دارند آن ها از مكان هايي ديگر به باغ آورده شده‌اند. تاريخ حجاري آن ها مربوط به زمان هخامنشيان، ساسانيان، اشكانيان، ديالمه و صفويه است.
امیکرون و آنچه درباره خطرات ابتلا به آن باید بدانید